Các Bài Tiểu Luận Về Phật Giáo Của Trần Trọng Kim

Nho gi o, Đạo gi o v Phật gi o l ba c i nguồn gốc văn h a của d n tộc Việt nam ta từ xưa. Nho gi o dạy ta biết c ch xử kỷ tiếp vật, khiến ta biết đường ăn ở cho phải đạo l m người. Đạo gi o lấy đạo l m chủ tể cả vũ trụ v dạy ta n n lấy thanh tĩnh v vi nơi y n lặng. Phật gi o dạy ta biết cuộc đời l khổ n o, đưa ta đi v o con đường giải tho t, ra ngo i cuộc ảo h a đi n đảo m v o chỗ Niết-b n y n vui.

Ba học thuyết ấy th nh ra ba t n gi o, người ta thường gọi l Tam gi o, đều c ảnh hưởng rất s u về đường tin tưởng v sự h nh vi trong cuộc sinh hoạt của ta ng y xưa. Đến nay cuộc đời thay đổi, người ta theo khuynh hướng vật chất, coi rẻ những điều đạo l nh n nghĩa. Đ cũng l sự dời đổi biến h a trong cuộc đời.

Đời l biến h a kh ng c g l thường định. Mỗi một cuộc biến h a lại giống một mắt x ch trong c i d y x ch, rồi c i nọ tiếp gi p c i kia, th nh c i d y d i kh ng biết đ u l c ng tận. Sự biến h a tuần ho n ấy, kể thực ra kh ng c g l chuẩn đ ch nhất định, chẳng qua l n theo thời m lu n chuyển. C i trước ta cho l tốt, th b y giờ ta cho l xấu; c i b y giờ ta cho l hay, sau n y người ta lại cho l dở. Dở dở, hay hay v thường v định, th nh ra như c i tr quỉ thuật l m cho người ta m hoặc.

C c bậc th nh hiền đời trước, biết r những điều ấy, muốn t m ra một con đường m đi trong đ m tối tăm mờ mịt, n n mới lập ra học thuyết nọ, t n gi o kia để đưa người ta đi cho khỏi mắc phải ch ng gai nguy hiểm. Nho gi o, Đạo gi o v Phật gi o đều c một quan niệm như thế cả. Song mỗi một học thuyết c một t n chỉ v một phương ph p ri ng để học đạo tu th n, cho n n c ch luận l , c ch lập gi o v sự h nh đạo c nhiều chỗ kh c nhau.